Trauma is een ervaring, als gevolg van een  gebeurtenis

Voordat we ingaan op de verschillende vormen van trauma, is het belangrijk om een misverstand weg te nemen: trauma wordt vaak verward met de gebeurtenis zelf, maar dat is niet het geval. Trauma is niet de fysieke of emotionele schok van wat er is gebeurd, maar de innerlijke ervaring en het gevoel dat hieruit voortkomt. Twee mensen kunnen dezelfde gebeurtenis meemaken — bijvoorbeeld een auto-ongeluk of een scheiding — en totaal verschillend reageren. Voor de een kan dit leiden tot een trauma, terwijl de ander het wellicht verwerkt zonder blijvende emotionele schade. Trauma ontstaat wanneer een gebeurtenis overweldigend wordt ervaren en iemand het gevoel krijgt de situatie niet te kunnen verwerken of controle te verliezen.

Met dit inzicht kunnen we beter begrijpen waarom trauma zich op zoveel verschillende manieren kan manifesteren en hoe het zelfs door generaties heen wordt overgedragen. De intensiteit en aard van de emotionele reactie is wat de werkelijke wonden achterlaat, niet de gebeurtenis zelf. Dit maakt ook duidelijk waarom trauma’s, of ze nu groot of klein lijken, zo’n diepe impact kunnen hebben op zowel de getroffenen als hun nakomelingen.

Trauma met een grote T

Trauma met een grote “T” verwijst naar grootschalige, levensveranderende gebeurtenissen die de basisveiligheid van een persoon bedreigen. Denk aan oorlog, mishandeling, ernstige ongevallen, natuurrampen, seksueel geweld of verwaarlozing. Dit soort trauma heeft een directe impact op het individu, maar het gaat niet alleen om de gebeurtenis. Het gaat vooral om het overweldigende gevoel van machteloosheid, angst en ontwrichting die het oproept. Deze emotionele reactie kan blijven voortduren, zelfs als de gebeurtenis allang voorbij is. 

Wanneer ouders of grootouders zo’n groot trauma hebben meegemaakt, kunnen ze deze gevoelens van angst en onveiligheid doorgeven aan hun kinderen. Dit gebeurt niet zozeer door te praten over wat ze hebben meegemaakt, maar door hun gedrag en hun emotionele reacties. Ze kunnen bijvoorbeeld overmatig beschermend of juist emotioneel onbereikbaar zijn. Deze onbewuste signalen kunnen bij hun kinderen leiden tot een gevoel van onveiligheid of verwarring, zelfs als de kinderen zelf geen groot trauma hebben ervaren. 

Trauma met een kleine t

Aan de andere kant verwijst trauma met een kleine “t” naar gebeurtenissen die minder direct levensbedreigend lijken, maar die alsnog een overweldigend gevoel van kwetsbaarheid of afwijzing kunnen veroorzaken. Voorbeelden hiervan zijn pesten, afwijzing, een scheiding van de ouders of verlies van een dierbare. Hoewel deze gebeurtenissen minder catastrofaal lijken, kunnen ze toch diepe sporen achterlaten als de emotionele beleving ervan niet wordt verwerkt.

Opnieuw is het de emotionele reactie — het gevoel van angst, afwijzing of verlies van controle — dat het trauma vormt. Iemand die bijvoorbeeld in zijn jeugd herhaaldelijk is gepest, kan een trauma ontwikkelen rond het gevoel niet goed genoeg te zijn of altijd buitengesloten te worden. Dit soort gevoelens kunnen vervolgens doorgegeven worden aan hun kinderen, niet door woorden, maar door hun gedrag, zoals onzekerheid of perfectionisme. De impact van dit soort trauma’s kan zich op subtielere manieren manifesteren, maar kan nog steeds diepgaand en blijvend zijn.

De doorwerking van trauma door generaties

Trauma kan zich op verschillende manieren door generaties heen verspreiden, zowel door biologische als psychologische mechanismen. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat traumatische ervaringen zelfs veranderingen in de genexpressie kunnen veroorzaken, een proces dat epigenetica wordt genoemd. Deze biologische aanpassingen, die het gevolg zijn van de intense gevoelens die een trauma oproept, kunnen ervoor zorgen dat nakomelingen gevoeliger zijn voor stress of angst, ook als ze zelf geen directe traumatische ervaringen hebben gehad.

Daarnaast zijn er psychologische en gedragsmatige mechanismen die de overdracht van trauma versterken. Ouders die getraumatiseerd zijn, kunnen moeite hebben met het reguleren van hun emoties en geven onbewust signalen door van angst of onveiligheid. Kinderen kunnen deze signalen oppikken en internaliseren, wat kan leiden tot een voortdurende onderhuidse spanning of onzekerheid. Dit creëert een “emotionele erfenis” die vaak moeilijk te doorbreken is zonder bewustwording en interventie.

In verschillende theaterstukjes die avond lieten zij zien wat de rol en taak was van het CAZ. In een van de voorstellingen vond een gesprek plaats tussen een vader en moeder en de twee dames van het  CAZ. Dochter had de basisschool afgerond en kon volgens de testen en de hoofdmeester naar de HAVO. Het CAZ had echter besloten dat dochter naar de huishoudschool moest. Daar zou ze veel beter tot haar recht komen en daar leerde ze voor iets dat toch haar toekomst zou worden; huisvrouw.

In een andere voorstelling lieten zij zien dat het CAZ de aanschaf van kachels tegen hield. Dat was niet nodig. Ondanks de kou en de vocht in de barakken en de herhaalde vraag van de Molukse kampbewoners. 

Was ik onbewust gevoed met deze verhalen door mijn vader en ooms en tantes die in het Kamp hadden gewoond? Hadden hun gedrag en emoties een impact op mijn reacties in het hier en nu?

Hoogstwaarschijnlijk wel

Hoe breek je de cyclus?

De eerste stap in het doorbreken van de cyclus van generationeel trauma is het erkennen van de gevoelens die ermee gepaard gaan. Wanneer mensen zich bewust worden van het feit dat ze mogelijk niet alleen hun eigen emoties dragen, maar ook die van eerdere generaties, kunnen ze beginnen met het verwerken van deze gevoelens. Het is essentieel dat de focus niet alleen ligt op de gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden, maar op de emotionele wonden die zijn ontstaan.

Therapie kan een belangrijke rol spelen in het verwerken van deze gevoelens, vooral therapieën die gericht zijn op het doorwerken van trauma, zoals traumatherapie of familieopstellingen. Door terug te gaan naar de oorsprong van de emotionele pijn, kunnen mensen patronen herkennen en doorbreken. Dit kan helpen om de vicieuze cirkel van trauma en angst die van generatie op generatie wordt doorgegeven te stoppen.

Conclusie

Trauma, of het nu met een grote “T” of een kleine “t” is, heeft te maken met de emotionele impact van een ervaring, niet alleen de ervaring zelf. Deze emotionele wonden kunnen verregaande gevolgen hebben voor het individu en voor de generaties die volgen. De innerlijke beleving van machteloosheid, angst of verlies kan doorgegeven worden aan kinderen en kleinkinderen, zelfs als zij zelf geen traumatische gebeurtenissen meemaken. Het doorbreken van de cirkel begint bij het erkennen van deze gevoelens en het verwerken ervan, zodat toekomstige generaties vrij kunnen leven van de last van onverwerkte trauma’s uit het verleden.